www.bamdadgharn.ir - ارزیابی مالی و اقتصادی طرح ها با استفاده از نرم افزار کامفار COMFAR III Expert

comfar-error-IRR

 

 

از بین خطاهای ایجاد شده در نتایج حاصل از اجرای فرمان محاسبات در نرم افزار کامفار تعداد چهار خطا مربوط به شاخص مالی IRR و یا همان نرخ بازده داخلی طرح  می باشد.

 

خطای شماره 2:           IRR کل سرمایه گذاری یافت نشد!

خطای شماره 3:           IRR تعدیل شده کل سرمایه گذاری یافت نشد!

خطای شماره 5:           IRR کل حقوق صاحبان سهام یافت نشد!

خطای شماره 6:           IRR تعدیل شده کل حقوق صاحبان سهام یافت نشد!

 

نرخ بازده داخلی طرح و یا همان Internal Rate of Return (IRR) نشان دهنده نرخ سوددهی طرح می باشد. این شاخص باتوجه به اینکه سرمایه گذاری از چه دیدگاهی مورد بررسی قرار می گیرد متفاوت خواهد بود. اگر هدف توجیه پذیری طرح از دیدگاه کل سرمایه گذاری و بدون لحاظ نمودن شرایط تسهیلات باشد نرخ بازده داخلی از دیدگاه کل سرمایه گذاری و یا همان IRR جهت مقایسه بایستی در نظر گرفته شود و در صورتی که هدف توجیه پذیری سرمایه گذاری از دیدگاه صاحبان سهام باشد، بایستی نرخ IRRE مورد توجه قرار گیرد. نرخ های تعدیل شده MIRR و MIRRE که توضیحات مربوط بدان در بخش های قبلی داده شده است نیز به ترتیب مربوط به کل سرمایه گذاری و کل حقوق صاحبان سهام می باشند.

جهت پیش بینی و محاسبه شاخص های مالی نظیر IRR، NPV، NPBP و سایر جداول و نمودارهای تجزیه و تحلیل مالی طرح ها، نرم افزار کامفار برای هریک از سهامداران و یا شرکاء و همچنین برای کل سرمایه گذاری، جدول جریانات نقدی دوران احداث و بهره برداری را پیش بینی و برای هریک از جداول، شاخص های مالی مربوط را محاسبه می نماید و به این ترتیب به ازاء کل سرمایه گذاری و همچنین هریک از شرکاء، نرم افزار کامفار شاخص های مالی را محاسبه و جهت تصمیم گیری ارائه می نماید. بعنوان مثال نرخ بازده داخلی کلی سرمایه گذاری معادل IRR و نرخ بازده داخلی از دیدگاه صاحبان سهام IRRE می باشد و اگر صاحبان سهام نیز ترکیبی از چندین شریک باشند (انتخاب گزینه واقع در مسیر ورود اطلاعات/تعریف پروژه/پروژه های مشارکتی)، نرم افزار کامفار برای هریک از شرکاء نیز جدول جریانات نقدینگی را پیش بینی و نرخ بازده داخلی جداگانه ای محاسبه می نماید.

 

مسیر جداول جریانات نقدی برای محاسبه شاخص های مالی کلی سرمایه گذاری و کل حقوق صاحبان سهام به ترتیب مطابق ادامه می باشد:

 

1-    نتایج تجاری/جریانات نقدی تنزیل شده / کل سرمایه سرمایه گذاری شده

2-    نتایج تجاری/جریانات نقدی تنزیل شده / کل حقوق سرمایه گذاری شده

 

باتوجه به اینکه در طرح احداث مجتمع پتروشیمی حاضر تعداد سهامداران یک شرکت و یا یک نفر بوده، لذا تعداد جداول جریانات نقدی پیش بینی شده 2 جدول بوده که یکی برای کل سرمایه گذاری و دیگری برای حقوق صاحبان سهام می باشد. درصورت وجود سایر شرکاء، جداول دیگری نیز برای هر شریک پیش بینی و شاخص های مربوط بدان محاسبه می گردید اما در آن صورت نیز صرفا تعداد خطاهای مربوط به یافت نشدن شاخص IRR همان 4 خطای فوق خواهد بود و خطاهای مربوط به یافت نشدن IRR و یا MIRR هریک از شرکاء اعلام نمی گردید.

 

بخش اول- توجیه پذیری طرح براساس شاخص IRR

بمنظور بررسی توجیه پذیری طرح براساس شاخص IRR بایستی آیتمی بنام حداقل نرخ بازده جذاب Minimum Attractive Rate of Return (MARR) از جانب بررسی کننده گزارش توجیهی بصورت جداگانه برای هریک از شاخص های IRR و همچنین IRRE تعیین گردد. بطور معمول برای تعیین نرخ MARR حداکثر نرخ سود سپرده های بلند مدت بانکی و یا اوراق قرضه را باضافه چنددرصد ریسک سرمایه گذاری می نمایند. لازم به توضیح است که آیتم مقایسه ای MARR در نرم افزار کامفار لحاظ نمی گردد و در اصل نرم افزار کامفار نمی تواند توجیه پذیری طرح از دیدگاه شاخص IRR و یا IRRE را بررسی نماید. اما این مسئله در خصوص شاخص NPV متفاوت می باشد. نرم افزار کامفار با نشان دادن خطاهای شماره 1 و 4 که دلالت برمنفی بودن شاخص NPV می باشد، به کاربر نشان می دهد که طرح توجیه مالی ندارد ولی این مسئله درخصوص شاخص IRR بدینصورت نمی باشد.

تحلیلگر مالی که از نرم افزار کامفار استفاده می نماید برای بررسی توجیه پذیری طرح از دیدگاه شاخص IRR بایستی خود اقدام نماید و شاخص های محاسبه شده در نرم افزار کامفار را با شاخص MARR مقایسه نماید. درصورتیکه شاخص IRR طرح بزرگتر و یا مساوی شاخص MARR باشد، طرح توجیه پذیر است و در غیر اینصورت طرح توجیه مالی نخواهد داشت.

تعیین شاخص MARR مستلزم بررسی دقیق طرح از دیدگاه های مختلف می باشد. تعیین این شاخص وابسته به متغیرهایی نظیر زمان، مکان و نوع صنعت می باشد و لذا برای صنایع مختلف و در مکان ها و زمان های مختلف می توان نرخ MARR متفاوتی پیش بینی و برای بررسی توجیه پذیری مالی طرح از آنها استفاده نمود. بعنوان مثال حداقل نرخ مورد انتظار برای یک بنگاه زودبازده ممکن است 50 درصد و برای یک نیروگاه تولید برق 20 درصد تعیین گردد که این مسئله وابستگی نرخ مورد انتظار به نوع صنعت را نشان می دهد. در خصوصی وابستگی به مکان می توان مشاهده نمود که حداقل نرخ مورد انتظار از سرمایه گذاری با توجه به ثبات اقتصادی کشورهایی نظیر انگلستان، در آن کشور ها حدود 5 درصد و در کشور ما باتوجه به نرخ تورم موجود حدود 25 درصد می باشد.

از مهمترین عوامل تعیین کننده حداقل نرخ مورد انتظار پروژه نهاد بررسی کننده طرح نظیر بانک می باشد که باتوجه به سیاست های سازمان و یا شرکت خود اقدام به تعیین حداقل نرخ مورد انتظار سرمایه گذاری می نمایند و در بررسی طرح ها از این شاخص بعنوان محک و عامل تعیین کننده استفاده می نمایند.

 

بخش دوم- علل بروز خطای IRR

بروز 4 خطای مربوط به شاخص IRR به هیچ عنوان دلالت بر عدم توجیه پذیری طرح ندارد و نمی توان از این مطلب چنین استنباط نمود که علت بروز خطا پایین بودن نرخ سود دهی طرح می باشد. با مراجعه به توضیحات مربوط به خطاها مشاهده می گردد که در اصل کامفار اعلام می دارد که شاخص IRR طرح یافت نشده و این بدان معنی است که براساس فرمول محاسبه این شاخص که یک فرمول پیچیده بوده و با استفاده از روش هایی نظیر حدس و خطا قابل محاسبه می باشد، نرم افزار نتوانسته شاخص مزبور را محاسبه نماید.

براساس تعریف نرخ IRR معادل نرخ تنزیلی است که به ازاء آن، ارزش فعلی خالص سرمایه گذاری (NPV) یک جدول جریانات نقدینگی معادل صفر گردد.

 

                                                                      

 If             NPV (i^*) = 0                           i^* = IRR

 

i           نرخ تنزیل

n          مجموع دوران احداث و بهره برداری

PV        ارزش فعلی

FV        ارزش آتی

 

مطابق فرمول محاسبه شاخص IRR، محل طلاقی نمودار NPV براساس نرخ تنزیل با محور افقی، نرخ IRR می باشد.

 

 

 

علل بروز خطاهای IRR در خصوص یافت نشدن نرخ بازده داخلی برای طرح ناشی از وجود یکی از دو حالات زیر می باشد که با یکدیگر نسبت عکس دارند.  

 

حالت اول- جریانات نقدینگی منفی

 

در مواقعی مشاهده می گردد که جدول جریانات نقدینگی یک طرح در طول دوران احداث و بهره برداری بصورت کامل منفی می باشد و یا اینکه در سال های اولیه منفی و در اواخر دوران بهره برداری بصورت جزئی مثبت می باشد. این مورد در مواقعی رخ می دهد که درآمد حاصل از طرح که ناشی از فروش محصول و یا ارائه خدمات می باشد توانایی پوشش هزینه های سرمایه گذاری و هزینه های دوران بهره برداری آن را ندارد و با وجود پرداخت بخشی از هزینه ها، باز هم در انتهای هرسال بخشی از آن بعنوان بدهی سالیانه باقی می ماند.

منفی بودن جریانات نقدینگی در سال های احداث منطقی می باشد، چراکه در این سال ها هیچ تولید و در نهایت درآمدی متوجه شرکت نمی باشد و در این دوران جهت احداث طرح نیاز به هزینه های سرمایه گذاری است که بصورت منفی در جدول جریانات نقدینگی ظاهر می شوند. در حالی که در دوران بهره برداری همراه با تولید و فروش محصول و یا ارائه خدمات پیش بینی شده برای طرح و در نهایت کسب درآمد، هزینه های بهره برداری پوشش داده شده و رقمی بعنوان سود خالص سالیانه بدست می آید که براین اساس بایستی جریانات نقدینگی مثبت گردد. اما برخی مواقع که درآمد ناشی از طرح تا انتهای دوران بهره برداری نیز توانایی بازپس دهی هزینه های سرمایه گذاری و هزینه های دوران بهره برداری را نداشته باشد شرایطی ایجاد می نماید که نمی توان برای آن نرخ بازده داخلی محاسبه نمود.

 

جدول جریانات نقدینگی با سوددهی پایین

 

درصورتیکه بخواهید در نرم افزارهایی نظیر Excel نرخ بازده داخلی چنین جریانات نقدینگی را محاسبه نمایید، خواهید دید که محاسبه IRR برای چنین جریانات نقدینگی غیرممکن می باشد. در واقع چون سرمایه گذاری انجام شده برای این طرح که در دوران احداث انجام می گردد به هیچ عنوان از محل درآمد طرح در دوران بهره برداری بازگشت نمی گردد، در طول دوران احداث و بهره برداری جریانات نقدینگی طرح منفی می باشد و این سرمایه گذاری رقم مثبتی ندارد تا بتواند جریانات نقدی منفی گذشته را جبران کند و لذا نرخ بازده داخلی برای چنین طرحی مفهوم ندارد.

 

این مسئله در نمودار زیر مشاهده می گردد.

 

 

 

همانگونه که در نمودار فوق مشاهده می گردد، منحنی NPV براساس نرخ تنزیل i با محور افقی هیچ برخوردی ندارد و لذا نمی توان برای چنین طرحی نرخ بازده داخلی تعیین نمود. لذا در مواقعی که جریانات نقدی طرح کلا منفی باشد، به دلیل عدم توانایی در محاسبه نرخ بازده داخلی، کامفار بروز خطا را نشان داده و اعلام می نماید که نرخ بازده داخلی یافت نشد.

 

حالت دوم- جریانات نقدینگی مثبت

در برخی از طرح ها که طول دوره احداث پایین و کمتر از یک سال باشد، این امکان وجود دارد که به سبب بازدهی بالای طرح، درآمد حاصل از فروش و یا ارائه خدمات بسیار قابل توجه باشد، تا حدی که تا انتهای سال اول که دوران احداث نیز در آن قرار دارد کلیه هزینه های سرمایه گذاری طرح از محل درآمد طرح جبران شده و جدول جریانات نقدینگی از همان ابتدا مثبت می باشد.

این مورد را می توان در جدول زیر مشاهده نمود.

 

جدول جریانات نقدینگی با سوددهی بالا

 

شرایطی نیز وجود دارد که درآن هزینه های سرمایه گذاری در مقایسه با درآمد سالیانه رقم بسیار ناچیزی است که در این حالت نیز نرخ بازده داخلی طرح بسیار بالا و قابل توجه خواهد بود.

حالات ذکر شده فوق درست برعکس حالت اول می باشد که درآن جریانات نقدینگی طرح منفی بود، اما گفتنی است که در این حالت نیز کامفار خطاهای مربوط به IRR مبنی بر اینکه نرخ بازده داخلی یافت نشد را اعلام می نماید. در این موارد نیز اگر بخواهید نرخ بازده داخلی این جریانات نقدینگی را با استفاده از نرم افزارهایی نظیر Excel محاسبه نمایید، نرم افزار توانایی محاسبه نرخ بازده داخلی را نخواهد داشت. چراکه جریانات نقدینگی از ابتدا مثبت بوده و شیب بازگشت سرمایه و یا همان نرخ بازده داخلی طرح به سمت بی نهایت میل می نماید و نمی توان آنرا محاسبه نمود. در این حالت منحنی NPV بصورت کامل روی محور افقی نرخ تنزیل قرار می گیرد و با آن برخوردی نخواهد داشت.

 

این حالت در نمودار زیر مشاهده می گردد.

 

 

مطابق نمودار فوق منحنی NPV با محور افقی به حالت مجانب می باشد و آنرا در بینهایت قطع می کند که نمی توان آنرا محاسبه نمود.

 

لذا چنانچه مشاهده می گردد در دوحالت کاملا معکوس فوق الذکر، کامفار خطاهای مشابه 2، 3، 5 و 6 را اعلام می نماید و براین اساس نمی توان صرفا با مشاهده خطاهای فوق به این نتیجه رسید که طرح توجیه مالی دارد و یا خیر، بلکه بایستی جریانات نقدی را بررسی و از آن طریق به سوددهی و یا عدم سوددهی طرح و درنهایت توجیه پذیری آن پی برد.

 

  

بخش سوم- روشهای حذف خطای IRR

 

در برخی مواقع خطای اعلام شده توسط کامفار در محاسبه شاخص IRR صحیح و در برخی مواقع نیز ممکن است خطای مذکور بصورت سهوی و به علت ورود اطلاعات اولیه ناقص، در نرم افزار ایجاد شده باشد. درمواقعی که هیچ اشتباه سهوی صورت نگرفته باشد و نتایج محاسبات مورد قبول باشد، از نرخ بازده داخلی نمی توان جهت بررسی توجیه پذیری طرح استفاده نمود، بلکه در این گونه موارد بهتر است که از شاخص NPV بمنظور بررسی توجیه پذیری طرح استفاده گردد.

خطاهای سهوی ممکن است میزان درآمد طرح را آنچنان افزایش داده باشد که نرخ بازده داخلی بی نهایت باشد و یا اینکه میزان درآمد به حدی ناچیز باشد که کلیه جریانات نقدینگی منفی گردد. این مسئله در خصوص هزینه ها نیز صادق است و وارد نمودن هزینه های سرمایه گذاری و یا تولید بسیار کم و یا بسیار بالا باعث خواهد شد که جریانات نقدینگی کلا مثبت و یا منفی شود و خطاهای فوق ظاهر گردد. در اینگونه موارد با مراجعه به شاخص NPV می توان مشاهده نمود که طرح بصورت کاذب سود ده می باشد و یا اینکه به هیچ عنوان سود دهی ندارد. وجود NPV مثبت برای طرح در اینگونه موارد نشان می دهد که طرح بصورت کاذب درآمدزا است. در نقطه مقابل وجود NPV منفی نیز نشان دهنده آن است که اشتباه سهوی ما باعث گردیده طرح بصورت کاذب ضررده نشان داده شود.

جهت حذف خطاهای مربوط به IRR در صورتی که NPV طرح منفی باشد، می توان از روش های زیر استفاده نمود و در صورتیکه NPV طرح مثبت باشد، بایستی حالت معکوس روش های زیر بکار برده شود.

1. کاهش هزینه های سرمایه گذاری
2. کاهش مبلغ سرمایه در گردش
3. افزایش قیمت فروش محصول
4. افزایش میزان تولید محصول
5. کاهش هزینه های تولید دوران بهره برداری
6. کاهش طول دوران احداث
7. افزایش طول دوران بهره برداری
8. تعریف قیمت فروش بالا برای آیتم های هزینه های سرمایه گذاری ثابت
9. تعریف یارانه فروش بمنظور افزایش درآمد
10. تخصیص درصدی از موجودی نقد به سپرده های کوتاه مدت (سرمایه در گردش/موجودی نقد)
11. تعریف معافیت های مالیاتی
12. لحاظ نمودن ذخایر سرمایه گذاری
13. لحاظ نمودن ذخایر استهلاک
14. افزایش درصد تسهیلات بانکی بمنظور اصلاح IRRE
15. کاهش نرخ سود بانکی بمنظور اصلاح IRRE

لازم به توضیح است که اعمال هرگونه تغییر و یا اصلاحی در شرایط تسهیلات دریافتی برروی شاخص های مربوط به کل سرمایه گذاری نظیر IRR وNPV که از جدول جریانات نقدی تنزیل شده کل سرمایه گذاری محاسبه می گردد، هیچ تأثیری نمی گذارد و صرفا برروی شاخص های مربوط به حقوق صاحبان سهام تأثیرگذار است. چراکه در پیش بینی جدول جریانات نقدی برای کل سرمایه گذاری، مطابق تعریف اینگونه درنظر گرفته می شود که کل سرمایه گذاری از یک منبع تأمین شده، لذا اقساط تسهیلات و هزینه های تأمین مالی مربوط در این جدول درج نمی گردد. ولی باتوجه به اینکه هزینه های تأمین مالی و اقساط تسهیلات در جدول جریانات نقدی صاحبان سهام قرار می گیرد، لذا اعمال هرگونه تغییری در شرایط تسهیلات دریافتی، بر شاخص های مربوط به صاحبان سهام تأثیرگذار است. هرچه میزان تسهیلات دریافتی با نرخ بهره پایین، درصد بیشتری از سرمایه گذاری را شامل شود باتوجه به اینکه آورده سهامدار رقم کمتری می باشد شاخص های مربوط به صاحبان سهام مطلوب تر خواهد بود.

درصورتیکه شاخص I بعنوان نرخ بهره بانکی تسهیلات اخذ شده برای طرح درنظر گرفته شود، رابطه الاکلنگی زیر فی مابین شاخص مذکور و شاخص های IRR و IRRE برقرار است. مطابق شکل زیر رابطه بین نرخ بهره بانکی و شاخص IRRE معکوس می باشد و این در حالی است که شاخص IRR بعنوان مرکز ثقل الاکلنگ به نرخ بهره بانکی هیچ وابستگی ندارد. هرچه نرخ بهره بانکی کمتر باشد و به سمت پایین حرکت کند IRRE بزرگتر شده و به سمت بالا حرکت می کند و بالعکس.

لازم به توضیح است که اگر زمانی نرخ بهره بانکی مساوی نرخ IRR یک طرح باشد، در این صورت هرسه شاخص های I، IRR و IRRE بایکدیگر مساوی شده و الاکلنگ زیر در یک راستا قرار می گیرد.